Do 15 grudnia br. w Muzeum Diecezjalnym w Siedlcach można zwiedzać wystawę „AMOR DEO, AMOR PATRIAE, AMOR FAMILIAE. Rzecz o rodzinie Matejków”. Kuratorem wystawy jest ks. dr Robert Mirończuk, autorką koncepcji projektu, w ramach którego zorganizowano wystawę, wydano towarzyszącą jej publikację oraz zrealizowano miniaturę filmową Maria, a także współkuratorką ekspozycji jest dr Barbara Ciciora, a koordynatorem projektu – Sylwester Rudnik.
Impulsem do podjęcia prac nad projektem było dokonane przez historyka sztuki Sylwestra Rudnika i antykwariusza Jerzego Kuriatę odkrycie w prywatnej kolekcji obrazu Jana Matejki przedstawiającego młodą dziewczynę. Badania dr Barbary Ciciory – kustosza Muzeum Narodowego w Krakowie i wieloletniej badaczki twórczości artysty – obejmujące analizę sposobu malowania oraz przeprowadzenie porównań z innymi portretami wykonanymi w technice olejnej lub rysunku pozwoliły ustalić, że portret należy do wczesnych prac mistrza i przedstawia siostrę Jana Matejki, Marię. Pogłębione studia nad jej biografią oraz relacjami rodzeństwa odkryły postać całkowicie zapomnianą w życiorysie artysty, a odgrywającą kluczową rolę w jego dorastaniu. Maria, pełna melancholii, ciepła i miłości, była oparciem dla młodszego o dwa lata brata, jego towarzyszką i muzą. Jej rysy, a nawet pewne cechy charakteru, jak spokój i subtelność, noszą Barbara Radziwiłłówna, Jadwiga Andegaweńska, dwórka na obrazie „Otrucie królowej Bony”, Polonia, a nawet Matka Boska. Jan był wdzięczny siostrze. Kiedy wychodziła za mąż, jako jedyny z braci z własnych pieniędzy ufundował jej posag.
Poczynione ustalenia dotyczące atrybucji i datowania obrazu potwierdziły ekspertyzy Małgorzaty Buyko, wieloletniego kustosza Muzeum Narodowego w Krakowie i kierowniczki Domu Jana Matejki, oraz Ireny Bal, historyczki sztuki, rzeczoznawcy i biegłej sądowej. Dodatkowo została sporządzona obszerna dokumentacja konserwatorska, której autorką jest Jolanta Kurzyńska, wieloletnia konserwatorka Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Tematyka opracowana w projekcie dotyczy rodziny, w której urodził się i wychował Jan Matejko, a także rodziny, którą sam założył. Tytuł wystawy odzwierciedla fakt, że zapewnienie bytu materialnego nie wypełniało całkowicie życiowych celów i aspiracji Matejków, które sięgały znacznie dalej – do działań na rzecz wolnej i niepodległej Ojczyzny, rozwijania zainteresowań poprzez zaangażowanie w życie naukowe, społeczne, kulturalne i artystyczne Krakowa, a wreszcie – do troski o staranne wykształcenie potomstwa, mimo mieszczańskiego statusu rodziny. Rozwojowi społecznemu, intelektualnemu, muzycznemu i artystycznemu towarzyszył także rozwój duchowy, który dawał Matejkom impuls do przezwyciężenia najtrudniejszych kryzysów rodzinnych. Motywem przewodnim wystawy i towarzyszącej jej publikacji jest miłość w jej różnych odsłonach: duchowej, zmysłowej, wzniosłej, intymnej, radosnej i zaprawionej goryczą.
Wystawa, rozlokowana z konieczności tylko w dwóch salach, jest kameralna. Wybór eksponatów został na niej ograniczony do absolutnie niezbędnych, które sygnalizują zasadnicze zagadnienia ekspozycji. Każdy obiekt to znak, symbol jakiegoś problemu związanego z tematem „AMOR DEO, AMOR PATRIAE, AMOR FAMILIAE. Rzecz o rodzinie Matejków”.
W pierwszej części wystawy skupiono się na postaci ojca, Franciszka Ksawerego Matejki, oraz jego dzieci – przez całe życie blisko związanych miłością umiejętnie pielęgnowaną w domowym kręgu. Wytworzone związki emocjonalne wspierały choćby wymagającą pracę nad edukacją i kształtowaniem intelektualnym rodzeństwa, a także… cierpliwość w długotrwałym pozowaniu w roli modeli do obrazów. Świadczą o tym korespondencja, szkice Jana Matejki czy zależności widoczne między badaniami naukowymi brata Franciszka a treścią prac młodszego Jana.
W drugiej części wystawy akcent położony został na rodzinę Jana Matejki, która dzięki jego zawodowemu sukcesowi i sławie doświadczyła znaczącego awansu społecznego i materialnego, a jednocześnie doznała związanych z nim negatywnych konsekwencji, znanych także wielu dzisiejszym rodzinom. Poprzez szkice, obrazy, rekwizyty i korespondencję pokazano wpływ na życie domowe działań podejmowanych przez rodziców, postawy przyjmowane wobec pojawiającego się kryzysu i skuteczność prób przełamania go, także w świetle późniejszych zadań podejmowanych przez dorastające dzieci.
Oprócz znanych i nieznanych prac Jana Matejki na wystawie zaprezentowane zostały również obiekty rzadko pokazywane lub znajdujące się na co dzień w prywatnych kolekcjach; wiele z nich w ramach projektu szerzej opracowano, a niejednokrotnie udało się zidentyfikować przedstawione na nich osoby.
Wystawie towarzyszy miniatura filmowa poświęcona Marii Matejko (można ją obejrzeć na profilu FB Muzeum) oraz publikacja autorstwa Barbary Ciciory i Małgorzaty Buyko, graficznie zaprojektowana przez Luizę Berdak (140 ilustracji, 180 stron tekstu, format albumowy), zawierająca wyczerpujące omówienie wątków zarysowanych powyżej. Jest to pierwsze tak szeroko zakrojone opracowanie tematu rodziny Jana Matejki.
na podstawie tekstu Barbary Ciciory oprac. Redakcja