numer w wersji pdf do pobrania
Od Redakcji
W tym numerze, w oczekiwaniu na udostępnienie publiczności Skarbca Koronnego na Wawelu po zakończonym remoncie, zmienionej aranżacji wnętrza i zrealizowaniu nowej ekspozycji (zaplanowane na 30 czerwca br.), publikujemy artykuł Skarbiec Koronny na Wawelu – nowe otwarcie, autorstwa Dariusza Nowackiego, kuratora Złotnictwa Zamku Królewskiego na Wawelu (s. 4-11). Z tematem tego artykułu w pewnym sensie wiążą się dwa kolejne:
Sarmacki obrządek pogrzebowy w XVII i XVIII w., napisany przez Zofię Mleczak z Muzeum Ziemi Międzyrzeckiej im. Alfa Kowalskiego w Międzyrzeczu (s. 12-19) oraz Ikona narodowej pamięci, autorstwa niżej podpisanego (s. 20-25).
Różnorodność pozostałych tematów w numerze nie powinna zaskoczyć naszych Czytelników, nawet wtedy, kiedy opisany został niezwykle cenny zabytkowy obiekt… znaleziony na śmietniku: pamiątkowy album związany ze śmiercią Fryderyka Chopina (s. 47-51).
Szczególną jednak uwagę chcielibyśmy zwrócić na ważne w tym roku wydarzenie jubileuszowe – sześćdziesiątą rocznicę misji Narodowego Instytutu Dziedzictwa (NID), którego początków należy doszukiwać się w działalności Ośrodka Dokumentacji Zabytków (ODZ) w Warszawie, utworzonego 1 stycznia 1962 r. (zob. też s. 69-70 oraz IV s. okładki). Składając w imieniu redakcji wszystkim pracownikom NID-u życzenia dalszej owocnej i satysfakcjonującej aktywności w pełnieniu tej misji, pragniemy przypomnieć, że jednym ze sztandarowych działań tej instytucji jest upowszechnianie wiedzy o zabytkach, czyli to, co od 45 lat jest także misją „Spotkań z Zabytkami”. Mamy przy tym z NID-em wspólny rodowód. Narodziny „Spotkań…” w ODZ barwnie opisał już dwadzieścia lat temu na łamach „Ochrony Zabytków” (K. Nowiński, Dwadzieścia lat w ODZ, „Ochrona Zabytków”, nr 1, 2002, s. 69-71) red. Krzysztof Nowiński, współzałożyciel i pierwszy redaktor naczelny naszego pisma. Przypomnijmy fragmenty tego tekstu.
„Wszystko zaczęło się pewnego gorącego czerwcowego popołudnia 1974 r. w dawnej siedzibie ODZ przy ul. Brzozowej 35. Dyrektorem była wówczas Maria Charytańska, współorganizatorka tej instytucji (w tym serii wydawniczych), bardzo oddana sprawom ewidencji zabytków w Polsce, ale nie pozbawiona różnych wad, nieraz dokuczliwych dla personelu. Letnie popołudnia w nagrzanym słońcem budynku powodowały u wszystkich nastrój ospałości, przerywanej czasami ostrym, przenikliwym głosem pani dyrektor. Okrzyki: »Michał, Michał – oni znowu coś chcą ode mnie!!!«, skierowane do nieoficjalnego zastępcy, Michała Gradowskiego […]. Zdecydowałem się na rozmowę z p. Charytańską na temat, o którym myślałem od początku pracy w ODZ. Zszedłem do gabinetu. Zapukałem. »Kto tam znów?« – rozległ się niezbyt uprzejmy głos. Mimo takiego powitania zacząłem mówić, że od kilku miesięcy rozmawiamy w wydawnictwie z red. Lidią Bruszewską o stworzeniu nowej publikacji, że byłaby skromna, nie wymagająca dużych kosztów, ot – taka próba wydania popularnonaukowej »Ochrony Zabytków«, co dla ODZ byłoby ważną sprawą… W tym momencie usłyszałem kategoryczne »nie!«. Nieśmiało zapytałem: »A dlaczego nie?«. Spojrzenie spoza okularów było zabójcze: »Bo nie!!!« – padło krótkie wyjaśnienie i już wiedziałem, że dalej nie ma o czym rozmawiać. […].
Sprawa popularnonaukowej publikacji drążyła nas przez następny rok tak mocno, że opracowaliśmy wstępny konspekt, wymyśliliśmy nazwy działów przyszłego czasopisma, zaczęliśmy nawet wybierać pierwszych autorów. I kiedy tylko w dyrektorskim gabinecie zasiadł Wojciech Kalinowski – natychmiast zaczęliśmy działać. Profesor – może trochę za bardzo zabiegany po kraju i świecie, nie zawsze wiedzący co podpisuje, ale bardzo otwarty i szybki w działaniach – spojrzał mi w oczy, podał rękę i powiedział: »Wspaniały pomysł, pieniądze załatwię, róbcie!«. Przez cały czas dyrektorowania w ODZ do chwili przejścia na emeryturę w 1989 r. mieliśmy ze strony Profesora zapewnioną surową recenzję, opiekę i stałą zachętę. […].
Powołanie redakcji, pierwsze zebrania i dyskusje, nawiązywanie kontaktów z autorami, wiele spraw administracyjnych – wszystko to trwało kilka miesięcy. Obmyśliliśmy też strategię zmierzającą do zdobycia statusu czasopisma przez nieustanne stawianie tzw. decydentów przed faktami dokonanymi – to »pismo niepismo« powinno ukazywać się w miarę regularnie, format i układ graficzny musiały przypominać periodyk, konieczne było wprowadzenie numeracji kolejnych zeszytów. Także tytuł powinien być prasowy. Po wielu dyskusjach i głosowaniach wybraliśmy tytuł spośród kilku propozycji – »Spotkania z Zabytkami«. W podtytule znalazło się określenie statusu, pośrednie między czasopismem i książką: »informator popularnonaukowy«. […].
Ten pierwszy, dziś bardzo poszukiwany zeszyt z 1977 r. ze zdjęciem tajemniczo uśmiechniętej twarzy »Damy z łasiczką« Leonarda da Vinci na okładce, przygotowali (w kolejności alfabetycznej): Lidia Bruszewska (ODZ), Ryszard Brykowski (IS PAN), Tomasz Jurasz (MKiS) i Krzysztof Nowiński (ODZ). Rok później otrzymaliśmy pierwszą nagrodę resortu kultury w dziedzinie popularyzacji ochrony zabytków. W 1980 r. pojawił się – zgodnie z zasadą faktów dokonanych – kolejny numer zeszytu. Było to duże ryzyko […]. Ale udało się! I co najważniejsze udawało się przez kolejne lata aż do uzyskania oficjalnego statusu kwartalnika 5 stycznia 1983 r. (bardzo nam w tym dopomógł, działający wówczas w strukturze MKiS Generalny Konserwator Zabytków, Bohdan Rymaszewski). Było to wielkie święto nie tylko w redakcji, ale w całym ODZ.
W tym czasie ustabilizował się zespół redakcyjny: Lidia Bruszewska (ODZ), Ryszard Brykowski (IS PAN), Marek Domagalski (ODZ), Janusz Kubiak (PP PKZ; po śmierci Janusza zastąpił Go na długie lata Jacek Serafinowicz), Hanna Krzyżanowska (ODZ), Krzysztof Nowiński (ODZ). […].
Ze statusem kwartalnika wytrzymaliśmy niedługo i już w 1984 r. udało się załatwić zgodę na wydawanie dwumiesięcznika, ale coś za coś – musieliśmy zmniejszyć objętość z 80 do 48 stron druku. Ze względu na brak funduszy rozpoczęcie cyklu dwumiesięcznego przesunęliśmy do 1986 r. Stabilizacji finansowej nie było nigdy, ODZ z trudem utrzymywał wydawanie publikacji specjalistycznych, m.in. kwartalnika »Ochrona Zabytków« i serii B Biblioteki Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, ale wszyscy pracownicy byli zgodni – »Spotkania z Zabytkami« są sztandarową, jedyną skierowaną do »zwykłych« ludzi publikacją ODZ i muszą się ukazywać! […].
Niewielkie zmiany na lepsze nastąpiły na początku lat dziewięćdziesiątych. Działo się to już po przejściu prof. Wojciecha Kalinowskiego na emeryturę i objęciu stanowiska dyrektora ODZ przez Marka Konopkę (1989 r.). Redakcja etatowa składała się z trzech osób – Lidii Bruszewskiej, Ewy A. Kamińskiej i Krzysztofa Nowińskiego – i nie dawała sobie rady ze znacznie już rozbudowaną administracyjno-finansową obsługą pisma. Szukaliśmy więc wydawcy. Poprzednio przez cztery lata funkcję taką sprawował lubelski oddział KAW, teraz wydawcą została prywatna firma wydawniczo-kolportażowa »Amos« z Warszawy. Jednocześnie – już bez zgody resortu kultury i nieistniejącej cenzury – w 1992 r., po trzech latach starań, rozpoczęliśmy miesięczny cykl wydawania pisma. […] Znów zmniejszyliśmy objętość pisma (do 40 stron), nie mówiąc już o nakładzie, a redakcja została wydzielona z Działu Wydawnictw, aby mogła bezpośrednio i bez obciążeń innymi publikacjami współpracować z nowym wydawcą.
Od stycznia 1996 r., po dwudziestu latach, pismo przestało być organem ODZ. W grudniu 1995 r. pomiędzy ODZ i TOnZ podpisana została cesja praw i obowiązków związanych z wydawaniem »Spotkań z Zabytkami«”. […]
By doprowadzić opowieść red. Krzysztofa Nowińskiego do naszych czasów, należy dodać, że Towarzystwo Opieki nad Zabytkami było wydawcą miesięcznika do końca 2009 r., od stycznia 2010 r. „Spotkania z Zabytkami” ukazują się sześć razy w roku w numerach łączonych po dwa, a ich wydawcą jest Fundacja Hereditas. Wreszcie, że od połowy 2011 r. współwydawcą „Spotkań z Zabytkami” jest… Narodowy Instytut Dziedzictwa, który w tym roku obchodzi jubileusz 60-lecia swojej misji.
Lidia Bruszewska
Wojciech Przybyszewski
Prenumerata
W 2022 r. ukaże się 6 numerów „Spotkań z Zabytkami” w wersji drukowanej oraz elektronicznej (w formacie PDF). Istnieją trzy warianty prenumeraty:
- prenumerata tylko wersji drukowanej 126 zł za rok (21 zł za numer) – koszt wysyłki pokrywa wydawca,
- prenumerata tylko wersji elektronicznej 72 zł za rok (12 zł za numer),
- prenumerata wersji drukowanej oraz elektronicznej 180 zł za rok (30 zł za numer) – koszt wysyłki pokrywa wydawca.
Zamówienie należy przesłać na adres prenumerata@zabytki.online, podając:
adres mailowy, na który mają być wysyłane kolejne numery czasopisma lub
adres tradycyjny w przypadku prenumeraty wersji drukowanej.
Równocześnie prosimy o dokonanie wpłaty na konto:
Fundacja Hereditas
ul. Marszałkowska 58 lokal 24
00-545 Warszawa
ING Bank Śląski 36 1050 1038 1000 0090 6992 4562
W przypadku chęci otrzymania faktury VAT prosimy o przesłanie mailem niezbędnych danych. Wszelkie pytania w sprawie prenumeraty prosimy kierować mailowo lub telefonicznie:
e-mail: prenumerata@zabytki.online
tel. 501 259 012
Spis treści numeru 5-6, 2022
Od redakcji
Przegląd wydarzeń
Skarbiec Koronny na Wawelu – nowe otwarcie
Dariusz Nowacki
Sarmacki obrządek pogrzebowy w XVII i XVIII w.
Zofia Mleczak
Ikona narodowej pamięci
Wojciech Przybyszewski
Wokół jednego zabytku:
Motywy chinoiserie na ołtarzu głównym w kościele św. Anny w Warszawie
Karolina Szymankiewicz
Z warsztatu historyka sztuki: O dwóch obrazach z kolekcji Norblina
Konrad Niemira
SPOTKANIA NA WSCHODZIE ————————————–
W cichości ducha i pokorze chrześcijańskiej
Jarosław Komorowski
Spotkanie z książką: Rosyjskie pomiary klasztorów skasowanych w 1832 r.
ZABYTKI W KRAJOBRAZIE————————————–
Dwa kościoły
Hanna Mackiewicz
Akcja dwory: Dwór w Unisławicach
Arkadiusz Ciechalski
Spotkanie z książką: Dwór wobec wojny
ZBIORY I ZBIERACZE ————————————–
Fotograficzne cymelia z kolekcji warszawskiego Muzeum Chopina
Wojciech Przybyszewski
Nieznane sygnatury fabryk fajansu w Kole
Piotr Śniegocki
Z WIZYTĄ W MUZEUM ————————————–
Jacek Malczewski romantyczny
Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska
Spotkanie z książką: Wojenne losy krakowian
Krzemionki – miejsce niezwykłe
Szymon Modzelewski
Kodeks rycerski w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza
Łukasz Wojtczak
Spotkanie z książką: Niechciana stołeczność
ROZMAITOŚCI ————————————–
Sześćdziesiąt lat misji Narodowego Instytutu Dziedzictwa
Z redakcyjnego archiwum
Wojciech Przybyszewski
Konserwacja obrazu Franciszka Smuglewicza z Antokolu w Wilnie
Konferencja Polskich i Niemieckich Historyków Sztuki i Konserwatorów
III OKŁ. Spotkanie z książką: Łódzkie kamienice
