piątek, 29 marca, 2024
Strona głównaSpotkania z Zabytkami - aktualnościZ warsztatu konserwatora sreber i platerów

Z warsztatu konserwatora sreber i platerów

Autorzy: Monika Siwińska, Piotr Kaczkiełło, Janusz Mróz

W zbiorach Muzeum Warszawy znajdują się m.in. kolekcja sreber oraz kolekcja platerów, ponieważ Warszawa była niegdyś znaczącym ośrodkiem złotnictwa i platernictwa, a jednym z zadań tego muzeum jest dokumentacja dziejów miasta. Osoby odwiedzające Muzeum Warszawy mogą obejrzeć w Gabinecie Sreber i Platerów piękne przedmioty i pomyśleć o wysiłku, jaki jest wkładany, by przyciągały wzrok swą lśniącą, migotliwą powierzchnią. Srebrzysty metal jest kapryśny, szybko ulega procesom korozyjnym, wymaga ciągłej i uważnej opieki muzealnych konserwatorów. To dzięki ich staraniom, wiedzy i doświadczeniu możemy nie tylko obejrzeć, ale również poprzeglądać się w muzealnych srebrach.

Wszyscy mamy do czynienia z przedmiotami srebrnymi lub pokrytymi warstewkami srebra; te ostatnie określane są platerami. Zagadnienia konserwatorskie w odniesieniu do „sreber” i „platerów” nie pokrywają się w całej rozciągłości ze względu na istotne różnice w technologii ich wytwarzania. Przedmioty srebrne wykonywane są ze stopu srebra z innymi metalami (zwykle z miedzią) w różnych proporcjach, a najczęściej stosowane techniki ich kształtowania to odlewanie w odpowiednio przygotowanych formach lub „na wosk tracony”, kucie, wytłaczanie, repusowanie, wyoblanie, łączenie poszczególnych fragmentów. Z kolei techniki zdobienia powierzchniowego to m.in. rytowanie lub grawerowanie, puncowanie, moletowanie, trawienie, inkrustacja, emaliowanie, granulacja, niellowanie. Przedmioty srebrne często były na całej powierzchni lub jej części złocone, co nadawało im bardziej urozmaicony wygląd.

W celu potanienia tego rodzaju wyrobów i tym samym ich upowszechnienia wprowadzono platerowanie. W pierwszym okresie, pod koniec pierwszej połowy XVIII w. polegało ono na walcowaniu blachy miedzianej ze srebrną folią. Z czasem metoda ta rozwinęła się poprzez walcowanie na gorąco, walcowanie w próżni czy platerowanie z wykorzystaniem sił wybuchu w środowisku wodnym. Trzeba dodać, że platerowanie nie ogranicza się tylko do łączenia blach miedzianych czy mosiężnych z folią srebrną, ale obejmuje też łączenie innych metali. Określenie „platerowanie” rozciągnięto na proces chemiczny wykorzystywany do nanoszenia metalicznych warstewek dekoracyjnych na podłoża z innych metali. Od połowy XIX w. galwanostegia – dział galwanoplastyki zajmuje się procesami elektrolitycznymi, których efektem jest „platerowanie” galwaniczne. Jest ono wynikiem inicjowanego przepływu prądu w roztworze kąpieli galwanicznej.

Zagadnienia technologiczne dotyczące wyrobów srebrnych są bardzo istotne dla działań konserwatorskich, ponieważ ingerują one w warstwę powierzchniową lub przypowierzchniową tych przedmiotów, a także dość często w ich strukturę.

Przygotowanie obiektów srebrnych i platerów do ekspozycji muzealnej to zadanie dla kuratora wystawy, jednak już na tym etapie konieczny jest kontakt z zespołem konserwatorskim. Do zagadnień wymagających omówienia należą:
− zaawansowanie czynności konserwatorskich, którym mają być poddane obiekty;
− decyzja, czy do zakresu czynności powinny wejść działania restauratorskie pozwalające w przypadku uszkodzenia obiektu na przywrócenie mu pierwotnej formy;
− spodziewane efekty działań konserwatorskich ważne dla wartości ekspozycyjnych obiektów.

Podstawowym zadaniem konserwatora jest usunięcie czynników szkodliwie działających na stan zachowania obiektu oraz zabezpieczenie antykorozyjne zapobiegające lub utrudniające powrót negatywnych procesów korozyjnych. Istotnym zagadnieniem jest też dokumentacja konserwatorska prowadzona w formie zapisów i fotografii na ważnych etapach realizacji działań. Ważna jest również odpowiednia przestrzeń przeznaczona do prowadzenia prac. Wyposażenie pracowni to nie tylko zapewnienie dostępu do profesjonalnych narzędzi i urządzeń oraz środków konserwatorskich, ale także zapewnienie BHP dla pracowników oraz środków bezpieczeństwa dla obiektów.

Dysponujemy wieloma urządzeniami i technologiami ułatwiającymi wykonywanie czynności konserwatorskich przy obiektach zabytkowych. Dodatkowo łatwy dostęp do informacji pozwala na wymianę opinii co do skuteczności różnorodnych preparatów przy oczyszczaniu srebrnej biżuterii, srebrzonych sztućców, naczyń czy innych tego typu powszechnie używanych lub tylko przechowywanych przedmiotów.

Głównym problemem w konserwacji sreber i platerów są powierzchniowe nawarstwienia korozyjne. Są to produkty korozji dwojakiego pochodzenia: naturalnie przebiegających procesów utleniania oraz procesów z udziałem związków siarki.

Kwalifikując obiekty srebrne czy platerowane do konserwacji, trzeba brać pod uwagę ich wielkość oraz formę; obiekty duże i te o skomplikowanych kształtach będą wymagały zastosowania dwóch albo kilku metod oczyszczania powierzchniowego. Na ogół metody te ograniczają się do wykorzystywania czyszczących właściwości związków chemicznych. Należy natomiast wykluczyć stosowanie metod mechanicznych, takich jak szczotkowanie czy używanie ścierniw ze względu na ubytek srebra. W szczególności dotyczy to platerów.

Znanym i dość często stosowanym sposobem usuwania zaczernień srebra jest kąpiel w naczyniu wyłożonym folią aluminiową z gorącą wodą z sodą. Nie powinno się stosować tej metody, gdy oczyszczane przedmioty zaopatrzone są w elementy z drewna, kości, kamieni szlachetnych czy półszlachetnych.

Zasadą przynoszącą dobre rezultaty jest stosowanie środków zmiękczających warstwy siarczkowe, a następnie dokładne ich usuwanie poprzez pędzlowanie delikatnym pędzlem, ścieranie ligniną, watą lub miękkimi szmatkami. Jako zmiękczacze mogą posłużyć środki chemiczne dostępne na rynku, jednak ze względu na ich właściwości żrące konieczne jest zachowanie daleko idącej ostrożności; ich stosowanie często wymaga odzieży ochronnej i – co najmniej – sprawnych wyciągów zapewniających wymianę powietrza. Można natomiast próbować użyć dostępnych na rynku środków służących do czyszczenia naczyń, szczególnie tych przeznaczonych dla powierzchni srebrnych. Wygodne w stosowaniu i skuteczne są fabrycznie przygotowane płyny do czyszczenia sreber przez zanurzenie czy ściereczki nasączone preparatami czyszczącymi.

Po użyciu środków czyszczących należy dokładnie umyć obiekty w czystej, ciepłej wodzie, a następnie przystąpić do zabezpieczenia antykorozyjnego powierzchni. Stosowanie myjek ultradźwiękowych zdecydowanie pomaga w uzyskaniu pożądanych efektów czyszczenia powierzchniowego. W konserwacji obowiązuje również zasada ograniczonego zaufania. Następstwem braku zaufania do proponowanej metody powinno być wykonanie próbek i własna ocena rezultatów. Ważne jest też ograniczanie liczby działań konserwatorskich przy poszczególnych obiektach; niewłaściwe jest wykonywanie czynności częściowo i odkładanie ich dokończenia w przyszłości.

Bezpośrednio po usunięciu zanieczyszczeń powierzchniowych następuje proces zabezpieczenia antykorozyjnego, czyli działanie utrudniające powrót procesów korozyjnych. Rozwój technik galwanicznych pozwala obecnie na stosowanie wielu skutecznych technologii zabezpieczających przed wtórną korozją srebra. Większość z nich, np. chromianowanie czy nanotechnologie, wymaga zaawansowanych technicznie urządzeń. Konserwatorom muzealnym pozostają metody wypracowane na podstawie doświadczeń, dostosowane do zgromadzonych zbiorów. Popularyzacji wymaga możliwość stosowania inhibitorów – związków neutralizujących procesy korozyjne metali w ich warstwach przypowierzchniowych.

Końcową czynnością w konserwacji sreber i platerów jest uszczelnienie powierzchni przed wpływem czynników zewnętrznych. Powszechnie stosowane warstwy woskowe należy czasem zastępować bezbarwnymi werniksami czy nawet lakierami. Warto przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu konkretnego środka zabezpieczającego zapewnić sobie możliwość jego usunięcia w przypadku takiej konieczności.

Jeszcze w pierwszej i drugiej połowie XX w. stosowano powłoki ochronne na bazie żywic naturalnych, które wraz z wpływem czasu i środowiska ulegały degradacji, tracąc swoje ochronne parametry. Niejednokrotnie również następowały zmiany zabarwienia obiektów, co wpływało na pogorszenie ich wyglądu. Od drugiej połowy XX w., wraz z gwałtownym rozwojem przemysłu chemicznego, wprowadzono do zabezpieczania metali lakiery na bazie żywic syntetycznych, które cechuje zwiększona odporność fizyczno-chemiczna w stosunku do żywicznych powłok pochodzenia naturalnego. Rozwój dyscypliny konserwacji dzieł sztuki i postępujących wyzwań w pracy przy obiektach zabytkowych wymusza dalszy rozwój technologii zastosowania powłok ochronnych. W celu zabezpieczania powierzchni sreber i platerów przed długotrwałym oddziaływaniem środowiska stosuje się położenie bezbarwnej, ochronnej bariery przed penetracją wilgoci, zanieczyszczonych gazów czy szkodliwych jonów z otoczenia. W XXI w. wraz z pogarszającymi się globalnie warunkami klimatycznymi, zanieczyszczeniem środowiska (w tym pogorszeniem jakości powietrza przez dyfuzję szkodliwych gazów i wilgoci o kwaśnym pH) niezbędne jest kontynuowanie badań laboratoryjnych i prac nad dalszym ulepszaniem jakości powłok syntetycznych w konserwacji dzieł sztuki. Potrzebny jest właściwy dobór coraz trwalszych, efektywniejszych, acz możliwie nadal odwracalnych inhibitorów antykorozyjnych, zapewniających stabilną chemicznie i bez szkody dla obiektu długotrwałą ochronę.

Muzealna ekspozycja sreber i platerów wiąże się z zapewnieniem odpowiednich warunków. Poza powszechnymi już metodami pozwalającymi utrzymać stałą temperaturę i wilgotność, są obecnie możliwości stosowania bardziej zaawansowanej ochrony. Bez większych trudności korzysta się w takich przypadkach z efektów technologii INTERSEPT w postaci materii „silver cloth” czy pojemników z lotnymi inhibitorami. Powszechne staje się stosowanie opakowań inhibitorowych przy magazynowaniu obiektów metalowych, a dzięki właściwym warunkom magazynowania unikamy niepotrzebnych czynności konserwatorskich.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Książki