Instytut Polonika wraz z Narodowym Centrum Kultury od 19 marca do 8 kwietnia 2021 r. zapraszają przed galerię Kordegarda na Krakowskim Przedmieściu 15/17 w Warszawie na plenerową wystawę podsumowującą Rok Hetmana Stanisława Żółkiewskiego. Ekspozycja poświęcona życiu i dokonaniom hetmana prezentowana jest w przestrzeni publicznej, na powietrzu i nie podlega ograniczeniom dostępu związanym z epidemią. Jej uzupełnieniem jest animacja „Hetman”, którą można obejrzeć online – podobnie jak wersję internetową wystawy.
Oglądając kolejne plansze, widzowie poznają dzieciństwo, życie rodzinne i karierę polityczną jednego z najsłynniejszych polskich wodzów, prześledzą stoczone przez niego bitwy, odkryją spuściznę materialną oraz intelektualną. Na wystawie zreprodukowano obrazy, mapy, ryciny i wizerunki Stanisława Żółkiewskiego pochodzące z polskich i zagranicznych muzeów i instytucji kultury.
Sporo uwagi poświęcono Żółkwi i jej wspaniałym zabytkom: kolegiacie św. Wawrzyńca, nagrobkom w kościele dominikańskim. Dzięki współpracy z muzeami z Ukrainy organizatorom wystawy udało się przytoczyć rzadkie przykłady poloników. Na szczególną uwagę zasługują dwa obrazy. Autorstwo pierwszego: „Stanisław Żółkiewski przedstawia królowi Zygmuntowi III na sejmie w 1611 r. pojmanych carów Szujskich” przypisuje się malarzowi Wazów, Tomaszowi (Tommaso) Dolabelli. Dzieło to, pochodzące z kolekcji w zamku w Podhorcach, obecnie znajduje się w zbiorach Lwowskiego Muzeum Historycznego. Druga praca, „Bitwa pod Kłuszynem” pędzla Szymona Boguszowicza, powstała w pierwszej połowie XVII w. Wraz z trzema innymi, ufundowanymi przez prawnuka hetmana, króla Jana III Sobieskiego, prezentowana była dawniej w żółkiewskiej kolegiacie, współtworząc niezwykłą dekorację złożoną z monumentalnych obrazów batalistycznych. Dziś znajduje się w dawnym zespole klasztornym kapucynów w Olesku, oddziale Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki.
O Stanisławie Żółkiewskim mówiono, że był rycerzem bez skazy i że jego odwagi wystarczyłoby dla kilku ludzi. Przed 400 laty brał udział w najważniejszych bataliach Rzeczypospolitej. Wojennemu kunsztowi i sprytowi hetmana zawdzięczamy m.in. zwycięstwo w bitwie pod Kłuszynem w 1610 r. – mniej liczna husaria rozgromiła wtedy połączone siły moskiewsko-szwedzkie. Gdy Żółkiewski zginął w potyczce z Turkami i Tatarami pod Cecorą w roku 1620, na jego nagrobku, który stanął w prezbiterium kolegiaty św. Wawrzyńca, wykuto symboliczny cytat z Eneidy: „Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor” („Powstanie kiedyś z kości naszych mściciel”), który później odnoszono do słynnego prawnuka hetmana, króla Jana III z rodu Sobieskich. Żółkiewskiego i jego żołnierzy upamiętniono także na polach ostatniej stoczonej przez niego bitwy. W miejscu śmierci hetmana stanął pamiątkowy słup z łacińskim cytatem z jednej z ód Horacego: „Quam dulce et decorum est pro patria mori” („Jak słodko i dostojnie jest umrzeć za ojczyznę”). Postać hetmana, który bez wątpienia był jednym z najważniejszych mężów stanu i dowódców swojej epoki, przez wieki otaczano kultem, a jego wielkim admiratorem był król Jan III. Żółkiewski wsławił się zresztą nie tylko na polu walki. Pozostawił po sobie pamiętnik-kronikę „Początek i progres wojny moskiewskiej”, który jest cennym źródłem dla historyków i badaczy języka polskiego.
Hetmanowi sprzed czterech wieków zawdzięczamy również powstanie „idealnego miasta”, czyli Żółkwi, obecnie znajdującej się na terenie Ukrainy. Od początku lat 90. XX w. trwają tam działania mające na celu ochronę zabytków sztuki i architektury. Wiele prac – tak jak te w kolegiacie św. Wawrzyńca ‒ finansowanych jest ze środków państwa polskiego i realizowanych dzięki zaangażowaniu specjalistów i studentów wydziałów konserwatorskich pracujących pod kierunkiem prof. Janusza Smazy z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Te cenne zabytki wciąż wymagają pieczołowitych działań konserwatorów
i badaczy chroniących je przed zniszczeniem oraz bezpowrotną utratą. W roku 2018
w projekty, których celem jest ratowanie żółkiewskich zabytków i upowszechnianie wiedzy
o dziejach tego niezwykłego miasta, włączył się Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA.
Kurator wystawy: Wojciech Kalwat
Realizacja wystawy: Anna Ekielska, Renata Gajowiak, Magdalena Gutowska, Karolina Sałajczyk
Organizator: Instytut POLONIKA
Współorganizator: Narodowe Centrum Kultury oraz Kordegarda. Galeria Narodowego Centrum Kultury
Sfinansowano ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu
„Spotkania z Zabytkami” są patronem medialnym wystawy.
