Nakładem Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA ukazała się w 2020 r. książka autorstwa Wojciecha Przybyszewskiego, kolekcjonera i publicysty, redaktora naczelnego „Spotkań z Zabytkami”, zatytułowana Śledztwa kolekcjonera. O dłoniach Elizy Krasińskiej, fotografii z Władysławem Jagiełłą i innych niecodziennych historiach…
Książkę można zamówić na stronie internetowej Instytutu POLONIKA; można tam także zajrzeć do jej wnętrza.
We wstępie do książki, napisanym przez Dorotę Janiszewską-Jakubiak, czytamy m.in.: „Od wielu lat Wojciech Przybyszewski opowiada fascynujące historie o losach dzieł sztuki i pamiątek narodowych, o których istnieniu często nawet nie wiemy; o spowodowanych różnymi zawirowaniami dziejowymi przemieszczeniach zabytków, zbiorów i kolekcji; o artystach, mecenasach sztuki i kolekcjonerach. W tych opowieściach wątki związane z historycznymi ziemiami dawnej Rzeczypospolitej łączą się z informacjami o krajach, które stały się przystanią dla polskich emigrantów”.
W książce znalazło się piętnaście mało znanych historii, związanych z wydarzeniami z dziejów Polski i postaciami naszej kultury. Niektóre wątki zostały już zasygnalizowane w podtytule publikacji. Poza nimi autor opowiedział m.in. zniknięciu należącego do Tadeusza Kościuszki orderu Cyncynata, o hipotezach dotyczących okoliczności skomponowania przez Fryderyka Chopina Marsza żałobnego, o historii pochówku dziennikarza Władysława Wieczorkowskiego czy upamiętnienia króla Kazimierza Wielkiego na stalorytach Antoniego Oleszczyńskiego. Czytelników zadziwi z pewnością opowieść o nieznanym wizerunku „Damy z gronostajem” Leonarda da Vinci znalezionym na srebrnym pojemniku w USA, historia zamówienia u Saturnina Świerzyńskiego wizerunków figurki „Madonny Jackowej”, doniesienia Juliana Ursyna Niemcewicza o wynalazku dagerotypu czy dzieje portretu Henryka Walezego, zakupionego do zbiorów gołuchowskich.
Wojciech Przybyszewski dokumentację do publikacji zbierał w archiwach, muzeach, bibliotekach i prywatnych kolekcjach, czytał trudno dostępne książki, analizował materiały prasowe. W swoich badaniach posługiwał się metodami dziennikarzy śledczych; efekty tych badań często bywają zaskakujące, a wnioski, do których dochodzi autor nierzadko stanowią przełom w obowiązującej od lat historii.
Publikacja jest bogato ilustrowana, na uwagę zasługuje ciekawa szata graficzna, zaprojektowana w to/studio − utrzymane w kolorze sepii ilustracje zamieszczone na kartach opatrzonych ciemnymi tintami, stylizowane ornamenty w tekście czy stanowiąca dodatkową zagadkę okładka.
Książka poświęcona jest pamięci Jacka Milera (1964-2018), niestrudzonego w działaniu na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego za granicą pracownika Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Poniżej prezentujemy zawartość tomu – tytuły rozdziałów wraz z krótkim rozwinięciem ich tematyki.
ROZDZIAŁ I Tajemnicze zniknięcie orderu Cyncynata
(dzieje orderu Cyncynata, stanowiącego własność Tadeusza Kościuszki)
ROZDZIAŁ II Chopin w salonach Felixa Ziéma i księcia Antoniego Radziwiłła
(dwa nie do końca prawdziwe epizody z życia naszego wybitnego kompozytora na obrazach Józefa Męciny-Krzesza i Henryka Siemiradzkiego)
ROZDZIAŁ III Ostatnia droga Władysława Wieczorkowskiego
(nieznany fragment biografii świetnie zapowiadającego się młodego warszawskiego dziennikarza i krytyka sztuki zmarłego w Syrakuzach na Sycylii)
ROZDZIAŁ IV Zaproszenie na bal
(tradycja charytatywnych Bali Polskich organizowanych w Paryżu w czasach Wielkiej Emigracji)
ROZDZIAŁ V W hołdzie ukochanej matce i braciom
(rzeźbiarskie upamiętnienie żony poety Zygmunta Krasińskiego – Elizy Krasińskiej – i jej dwóch synów w kościele w Rogalinie, praca francuskiej rzeźbiarki Cornelii Scheffer-Marjolin, a także związane z Elizą Krasińską rzeźbiarskie prace Ary’ego Scheffera)
ROZDZIAŁ VI Z Dziennika Juliana Ursyna Niemcewicza
(wybitny Polak na emigracji w Paryżu świadkiem epokowego wynalazku)
ROZDZIAŁ VII Legenda króla Kazimierza Wielkiego
(upamiętnianie zasług „króla chłopów” na stalorytach Antoniego Oleszczyńskiego, osiadłego w Paryżu najwybitniejszego polskiego rytownika emigracyjnego)
ROZDZIAŁ VIII Zagadkowe kronenbergianum z kolekcji nowojorskiej Fundacji Rodzinnej Blochów
(mistrzowski wizerunek „Damy z gronostajem” Leonarda da Vinci na odnalezionym w USA srebrnym pojemniku ze schedy po Kronenbergach)
ROZDZIAŁ IX Niespełnione śluby Wincentego Pola
(historia zamówienia u Saturnina Świerzyńskiego przez Wincentego Pola wizerunków olejnych figurki Madonny Jackowej oraz rekonstrukcja losów tej słynnej gotyckiej rzeźby, którą do zakończenia drugiej wojny światowej przechowywano i czczono we Lwowie)
ROZDZIAŁ X Na tropie kolekcji dzieł sztuki Aleksandra Orłowskiego z Podola i Michała Orłowskiego z Wołynia
(losy dwóch ważnych kolekcji dzieł sztuki polskiej w Jarmolińcach na Podolu i w Korostkach na Wołyniu)
ROZDZIAŁ XI Medal dla Fredry
(historia zamówienia w Paryżu medalu honorowego dla autora Ślubów panieńskich i Zemsty)
ROZDZIAŁ XII Polak umierający na Syberii
(dzieje wykonanej do Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu kompozycji rzeźbiarskiej autorstwa Teofila Lenartowicza; obecnie w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie)
ROZDZIAŁ XIII Tajemnice portretu monarchy
(dzieje portretu Henryka Walezego zakupionego w Paryżu do zbiorów gołuchowskich; obraz w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu)
ROZDZIAŁ XIV Portret króla na stuletniej fotografii
(portret Władysława Jagiełły ze zbiorów wileńskich sfotografowany z okazji konserwacji obrazu w pierwszych latach XX w. w Krakowie; także pierwowzory tego portretu)
ROZDZIAŁ XV Pośmiertne
(tradycja utrwalania twarzy zmarłych wybitnych osobistości w fotograficznym, rzeźbiarskim, malarskim, rysunkowym bądź też graficznym wizerunku; wśród opisanych maski pośmiertne zmarłych na obczyźnie Adama Mickiewicza i, zaginiona, Zygmunta Krasińskiego)
