Szanujmy zabytki, dbajmy o nie, nie pozwólmy ich dewastować, zwracajmy uwagę na wszelkie przejawy związanych z nimi przestępstw i wykroczeń – z takim przesłaniem wystartowała kampania społeczna Narodowego Instytutu Dziedzictwa „Zabytki to Twoje dziedzictwo. Nie pozwól niszczyć. Reaguj!”.
Z badań zrealizowanych na zlecenie Narodowego Instytutu Dziedzictwa na przełomie października i listopada 2020 r. przez pracownię Spotlight Research wynika, że Polacy chętnie zwiedzają zabytki. Aż 31 proc. respondentów zadeklarowało, iż odwiedziło taki obiekt znajdujący się w ich okolicy w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie, 30 proc. – w ciągu półrocza, 19 proc. – w ciągu roku. Co ważne, interesują nas nie tylko zabytki z najbliższej okolicy. Aż 76 proc. badanych stwierdziło, że w przeszłości wyruszyli w podróż specjalnie po to, żeby obejrzeć wybrany obiekt. Jednak, jak wynika z badań, Polacy nie czują się współwłaścicielami zabytków. Odpowiedziało tak tylko 36 proc. ankietowanych. Częściej mężczyźni niż kobiety, osoby starsze (powyżej 60 lat) niż młode (w przedziale wiekowym 18-29).
Bartosz Skaldawski, dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa, wyjaśnia: „Chcemy zwrócić uwagę na ich niebagatelną rolę zabytków w kształtowaniu tożsamości kulturowej czy regionalnej, pokazać ich różnorodność, przypomnieć o odpowiedzialności za dobro wspólne oraz poinformować o różnych bezprawnych działaniach stanowiących zagrożenie dla zabytków, których ofiarą mogą paść także przydrożne kapliczki, cmentarze, dokumenty, książki, stare monety czy przedmioty codziennego użytku. Często ludzie nie zdają sobie nawet sprawy, że popełniają przestępstwo czy wykroczenie i niszczą cenne zabytki”.
Lista przestępstw i wykroczeń przeciwko zabytkom, które wymienione są w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, jest długa. „Zalicza się do nich, co wydaje się dość oczywiste, ich niszczenie, doprowadzenie do ruiny, nielegalny wywóz, kradzieże, fałszerstwa, ale też np. niepowiadomienie odpowiednich służb o przypadkowym odkryciu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym” – wylicza dr hab. Maciej Trzciński, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego z Katedry Kryminalistyki na Wydziale Prawa Administracji i Ekonomii.
Niebagatelną rolę w procesie ochrony zabytków odgrywa Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jak przybliża dr Katarzyna Pałubska, zastępca dyrektora Departamentu Ochrony Zabytków w MKiDN, „Jednym z kluczowych zadań ministerstwa, Generalnego Konserwatora Zabytków i służb konserwatorskich jest współpraca na rzecz bezpieczeństwa zabytków oraz przeciwdziałanie przestępczości skierowanej wobec składników dziedzictwa kulturowego. Pełnienie tej misji polega m.in., przy współpracy z organami ścigania, na wspieraniu administracji celno-skarbowej, straży granicznej i prokuratury. Koordynacja współpracy w zakresie przestępstw przeciwko zabytkom, sprawnego współdziałania przy zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości skierowanej przeciwko zabytkom, a także zwalczania nielegalnego wywozu zabytków za granicę, znacząco poprawiła wykrywalność tego rodzaju przestępstw i bezpieczeństwo podejmowanych działań na rzecz ochrony dziedzictwa narodowego.
Olbrzymią wartość zabytków dostrzegają także ogólnopolskie i lokalne fundacje monitorujące ich stan, wyczulone na wszystkie działania niezgodne z prawem. „Funkcjonujemy już od dwudziestu pięciu lat, od sześciu prowadzimy program interwencyjny »S.O.S. dla zabytków«, w pełni realizujący cele obecnej kampanii NID” – przypomina Karol Marczak z Fundacji Ratowania Zabytków i Pomników Przyrody. – „W jego ramach przyjmujemy zgłoszenia od ludzi, którzy widzą popadający w ruinę obiekt. Dzięki temu praktycznie z dnia na dzień możliwe jest podjęcie »akcji ratunkowej«. Ponieważ obiekty, które ratujemy, rozsiane są po całej Polsce i zlokalizowane w wioskach lub małych miejscowościach, nasze działania mają także charakter edukacyjny, integrujący i mobilizujący społeczności lokalne”.
Z kolei m.in. inwentaryzowaniem i dokumentowaniem detali architektonicznych wwarszawskich budynkach od kilku lat zajmuje się Fundacja Hereditas, wydawca miesięcznika „Spotkania z Zabytkami”. „Monitorujemy stan kamienic wpisanych do rejestru zabytków, przeciwdziałamy ich rozkradaniu. Przykładem tego rodzaju złych praktyk jest choćby zabytkowy budynek przy ul. Targowej 14, który padł ofiarą kradzieży i wandalizmu. W tym roku brutalnie wyrwany ze ściany został np. jeden z zabytkowych odbojów przy bramie wjazdowej” – wyjaśnia Monika Wesołowska.
Zachowanie w dobrym stanie zabytków jako symboli wspólnego dziedzictwa leży także na sercu olsztyńskiej Fundacji Borussia. Jej prezes Kornelia Kurowska mówi: „Poprzez nasze działania uczymy i udowadniamy, że to zadanie nie tylko dla ekspertów, lecz dla nas wszystkich. Opiekujemy się m.in. Domem Mendelsohna, czyli zabytkowym żydowskim domem oczyszczeń, wspólnie z wolontariuszami dokumentujemy i porządkujemy dawne ewangelickie cmentarze na Mazurach”.
Kampanię „Zabytki to Twoje dziedzictwo. Nie pozwól niszczyć. Reaguj!” zainaugurował spot, który można obejrzeć m.in. na youtubowym kanale Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Pokazuje on, w jaki sposób prace związane z utrzymaniem zabytku w należytym stanie potrafią być zniweczone przez jedno lekkomyślne działanie.
Źródło: informacja prasowa, oprac. redakcja
