środa, 11 grudnia, 2024
Strona głównawykładyWykład z okazji 60. rocznicy powrotu Skarbów Wawelskich

Wykład z okazji 60. rocznicy powrotu Skarbów Wawelskich

Zamek Królewski na Wawelu wraz z Polską Akademią Umiejętności zapraszają na wykład otwarty „60. rocznica powrotu Skarbów Wawelskich, 1959-2019” z projekcją archiwalnych materiałów filmowych i fotograficznych, który wygłosi Jerzy T. Petrus, wicedyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu. Wykład odbędzie się w sobotę, 16 lutego 2019 r., o godz. 11.00 w Dużej Auli Polskiej Akademii Umiejętności (ul. Sławkowska 17). Wstęp wolny.

3 lutego 1959 r. pociąg wiozący najcenniejsze polskie zabytki, w następstwie drugiej wojny światowej od dwudziestu lat przechowywane w Kanadzie, przejechał granicę Polski. Po kilkudniowym pokazie w Warszawie odzyskane dzieła sztuki i pamiątki narodowe znalazły się na Wawelu, gdzie rozmieszczono je w salach królewskiego zamku. Fakt powrotu Szczerbca – miecza koronacyjnego polskich monarchów i symbolu suwerenności naszego państwa – do historycznego miejsca jego przechowywania zamanifestowano 16 lutego wywieszeniem biało-czerwonych chorągwi na wieżach wawelskich.

Historia ewakuacji i powrotu Skarbów Wawelskich

Wobec postępującego marszu wojsk niemieckich w głąb Polski, 3 września 1939 r. 264 najcenniejsze zabytki ze zbiorów wawelskich zostały wywiezione. Znalazły się wśród nich: 132 arrasy Zygmunta Augusta, zabytki ze Skarbca Koronnego, w tym Szczerbiec, pamiątki po Jagiellonach i Wazach, osobistościach dawnej Rzeczypospolitej, zbroje, rzędy na konia i osiodłania ze Zbrojowni, a także chorągwie tureckie i orientalne dywany. Po dramatycznej podróży przez wschodnie województwa Rzeczypospolitej, Rumunię, Francję, Anglię, transport wawelski dotarł do Kanady. Tam w roku 1940, w Ottawie, polskie zabytki znalazły bezpieczne schronienie na czas trwającej w Europie wojny. Transportowi przez cały czas towarzyszył dr Stanisław Świerz-Zaleski, kustosz (dyrektor) Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu, a także Józef Polkowski, zatrudniony w pracowni kreślarskiej Kierownictwa Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu.

Zmiany polityczne w Europie Wschodniej, które nastąpiły po zakończeniu wojny, uniemożliwiły powrót zabytków do Polski. Starania podejmowane w kolejnych latach przez rząd w Warszawie kończyły się niepowodzeniem. Sytuacja zmieniła się po tzw. odwilży w październiku roku 1956 oraz dzięki poprawie stosunków polsko-kanadyjskich pod koniec lat pięćdziesiątych. Wieloletnie starania dyrektora wawelskiego muzeum prof. Jerzego Szablowskiego, wspierane przez światowej sławy pianistę Witolda Małcużyńskiego oraz znanego emigracyjnego publicystę i pisarza Aleksandra Jantę-Połczyńskiego, doprowadziły do owocnych rozmów rządów polskiego i kanadyjskiego oraz środowisk polskiej emigracji w Anglii, Kanadzie i USA. W ich rezultacie doszło w dniach 23-24 grudnia 1958 r. do otwarcia w Bank of Montreal w Ottawie dwóch kufrów z polskimi skarbami zdeponowanych w roku 1945 przez Świerza-Zaleskiego i Polkowskiego. Warunki klimatyczne panujące w miejscu przechowywania oraz stan zachowania zabytków zdecydowały o podjęciu przez wszystkie zainteresowane strony decyzji o ich przewiezieniu do Polski. 18 stycznia kufry w charakterze bagażu dyplomatycznego rozpoczęły podróż powrotną do kraju. Z Ottawy jechały pod opieką profesorów Szablowskiego i Morelowskiego, nadzorowane przez polskich kurierów dyplomatycznych oraz przez wawelskiego dyspozytora muzealnego Tomasza Kruka. Koleją, przez Fort Erie (na granicy kanadyjsko-amerykańskiej) i Buffalo, dotarły w dzień później do Nowego Jorku. Przez dwa dni wawelskie kufry były przechowywane w siedzibie polskiego przedstawicielstwa przy ONZ. 21 stycznia Skarby Narodowe załadowano na statek Sztokholm, którego trasa wiodła do Kopenhagi. Tam też 31 stycznia bagaż przeładowano do przysłanej z Warszawy salonki. Dalsza podróż przez Warnemünde i Berlin Wschodni obyła się pod opieką polskich ambasadorów i konsulów w mijanych państwach.

Do Polski wróciły wówczas 74 zabytki (w tym zespoły zabytków). Spośród nich 43 należały do przedwojennego inwentarza Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Oprócz miecza koronacyjnego były to m.in. buzdygany i buławy związane z przedstawicielami rodów Ogińskich, Lubomirskich, Czarnieckich, Rzewuskich, szable i pałasze orientalne ze zbrojowni Jana III, złocisty hełm husarski po Tyszkiewiczach, srebrne kufle i puchary roboty gdańskiej, toruńskiej i augsburskiej, puchary tzw. nautilusy, ozdobne naczynia stołowe, pamiątki po Annie Jagiellonce, Zygmuncie III, Michale Korybucie, a także Jerzym Ossolińskim i Stanisławie Małachowskim.

Oprócz zabytków wawelskich powróciły także obiekty dołączone do wawelskiego transportu przez Karola Estreichera w czerwcu 1940 r. w Aubusson. Ewakuowano je wraz z aktywami Banku Gospodarstwa Krajowego z Biblioteki Narodowej w Warszawie i tamtejszego Zamku Królewskiego. Były wśród nich rękopisy – najstarsze pomniki języka polskiego i najdawniejsze źródła do historii Polski, takie jak Kazania Świętokrzyskie, Psałterz Floriański, kronika Kadłubka, Roczniki Świętokrzyskie, a także iluminowane romańskie i gotyckie rękopisy francuskie, włoskie oraz polskie, w tym modlitewnik księżnej Anastazji i mszał biskupa Erazma Ciołka. Do Biblioteki Narodowej należał liczący 49 autografów i kopii zbiór utworów Fryderyka Chopina. Z Zamku Warszawskiego pochodził natomiast iluminowany modlitewnik królowej Bony oraz pamiątki po Stanisławie Auguście: miecz i łańcuch Orderu Orła Białego, a także akwamarynowe berło.

16 lutego 1959 r. w salach pierwszego piętra wschodniego skrzydła zamku otwarto wystawę prezentującą odzyskane zabytki. Na tę chwilę czekały na wzgórzu tłumy krakowian i specjalnie przybyłych gości. Kulminacyjnym momentem uroczystości był wieczorny koncert Witolda Małcużyńskiego w Sali Senatorskiej. Przez następne dni ustawiały się na Wawelu długie kolejki. Czekano wiele godzin, by na chwilę zatrzymać się przed Szczerbcem i innymi polskimi skarbami.

Wszystkie wawelskie zabytki odzyskane z Kanady znalazły się w stałej ekspozycji otwartej 8 września 1959 r. w salach Skarbca Koronnego. Arrasy wawelskie powróciły na swoje miejsce dopiero dwa lata później.

2019-02-13

Tekst: Zamek Królewski na Wawelu

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Książki