środa, 11 grudnia, 2024
Strona głównazamkiRenesansowy zamek w Suchej Beskidzkiej

Renesansowy zamek w Suchej Beskidzkiej

Renesansowy zamek w Suchej Beskidzkiej, popularnie nazywany Małym Wawelem, to jeden z najpiękniejszych obiektów architektury renesansowej w Polsce. Dzisiaj pełni on funkcję centrum kultury, sztuki i nauki dla całego regionu, a także jest głównym obiektem Miejskiego Szlaku Historycznego. W swojej prawie sześciowiekowej historii był własnością pięciu rodzin szlacheckich: Castiglione-Suskich, Komorowskich, Wielopolskich, Branickich i Tarnowskich, a obecnie, po uregulowaniu stanu prawnego, należy do Gminy Sucha Beskidzka.

Najstarszą część zamku, widoczną w skrzydle południowo-wschodnim, wzniósł w latach 1554-1558 Kasper Castiglione-Suski, złotnik krakowski o pochodzeniu włoskim – niewykluczone, że w miejscu starszego założenia dworskiego. Był to niewielki, kamienny dwór obronny, przypominający dawne fortalicium szlacheckie. Kolejny z właścicieli, Piotr Komorowski, w latach 1608-1630 dokonał jego rozbudowy w okazałą rezydencję magnacką w stylu renesansowym, wzorowaną na zamku królewskim w Krakowie. Zamek został otoczony murem parawanowym, zamykającym dziedziniec od strony wschodniej. Kolejne zmiany w bryle i we wnętrzach obiektu wprowadzili na przełomie XVII i XVIII w. Wielopolscy, m.in. księżna Anna z Lubomirskich Wielopolska w 1708 r. Za jej przyczyną nad skrzydłem południowo-wschodnim zostały dobudowane dwie wieże o namiotowych dachach, a wnętrza przekomponowano na styl barokowy. Zamek stał się pałacem. Wielopolscy rozbudowali także nieistniejące już dzisiaj zaplecze gospodarcze obiektu od strony zachodniej. Również w barokowej konwencji został przebudowany ogród zamkowy, którego relikty są czytelne do dzisiaj w postaci symetrycznie rozplanowanych ścieżek. W latach 90. XIX w., za przyczyną Branickich, nastąpiły kolejne zmiany w architekturze i wnętrzach obiektu. Został m.in. wyburzony mur parawanowy otaczający zamek od strony wschodniej. W ten sposób odsłonięta została galeria arkadowa wraz z krużgankami pierwszego piętra. W tamtym czasie zamek stał się jedną z największych skarbnic wiedzy i twórczości piśmienniczej na ziemiach polskich – znalazła tu swoją siedzibę wspaniała biblioteka, z niezwykle cennymi dla kultury polskiej zbiorami ksiąg, rękopisów, malarstwa, rzeźby i innych narodowych pamiątek. W 1905 r. zamek uległ pożarowi. Jego odbudowę, zakończoną w 1910 r., nadzorował wybitny polski architekt Tadeusz Stryjeński. W czasie pierwszej wojny światowej w zamku funkcjonował szpital Polskiego Czerwonego Krzyża. Po wybuchu drugiej wojny światowej, gdy ostatni prywatny właściciel, Juliusz Tarnowski, wraz z rodziną udał się na emigrację, rezydencję zajęli Niemcy, a później wojska radzieckie. Sama budowla nie ucierpiała zbytnio, jednak wyposażenie oraz bezcenne zbiory biblioteczno-muzealne uległy rozproszeniu, rabunkom i dewastacji. Tylko część z nich zdołano uratować i włączyć w skład księgozbiorów różnych bibliotek na terenie Polski. Po wojnie, do 1969 r. w zamku działalność prowadziło Liceum Ogólnokształcące wraz z internatem. W części parteru mieściły się magazyny Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska. Zamek zamieszkiwali również prywatni lokatorzy. 12 czerwca 1975 r. zespół zamkowo-parkowy został przejęty przez Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, w celu przystosowania go do działalności muzealnej. Niestety, pomimo wielkich nakładów finansowych, remont został przerwany już w 1984 r., a słabo zabezpieczone i w żaden sposób nieużytkowane budynki zaczęły popadać w ruinę. W 1996 r. samorząd miasta Sucha Beskidzka, dostrzegając brak perspektyw na kontynuowanie remontu i pomysłów na zagospodarowanie obiektów, podjął decyzję o przejęciu na własność zespołu zamkowo-parkowego od Skarbu Państwa. Od tamtej pory Gmina Sucha Beskidzka włożyła wiele wysiłku w działania mające zatrzymać degradację zespołu zamkowo-parkowego, co pozwoliło zagospodarować go i udostępnić społeczeństwu. Dzięki temu dzisiaj wokół zamku skupia się życie kulturalne nie tylko Suchej Beskidzkiej, ale i powiatu suskiego. W zamku prowadzi działalność m.in. Muzeum Miejskie z Punktem Informacji Turystycznej oraz Miejski Ośrodek Kultury. Ponadto ma tu siedzibę Wyższa Szkoła Turystyki i Ekologii, a w parterowej części znajduje się restauracja i niewielki hotel. Niestety, brak regulacji systemowych i ustawy reprywatyzacyjnej spowodowały, że spadkobiercy przedwojennych właścicieli, zamieszkujący poza granicami Polski, wystąpili o zwrot tego zespołu zamkowo-parkowego.

Po trwającej wiele lat batalii sądowej, w 2015 r. Naczelny Sąd Administracyjny ostatecznie uznał, że zamek został bezprawnie przejęty przez państwo. W tej sytuacji zwrot zabytku o ogromnej wartości historycznej spadkobiercom byłych właścicieli był jedynie kwestią czasu. Niepewna była więc przyszłość suskiego zamku, który mógł podzielić los wielu podobnych zabytków w całym kraju, a prawdopodobnym scenariuszem było zamknięcie obiektów i popadanie ich na powrót w ruinę.

Chcąc zachować zespół zamkowo-parkowy, jako dobro narodowe, w jak najlepszym stanie dla przyszłych pokoleń, a przede wszystkim szeroko udostępniać go społeczeństwu, Burmistrz Suchej Beskidzkiej i Rada Miasta podjęli się wykupienia zamku od spadkobierców przedwojennych właścicieli. Od 4 kwietnia 2016 r. jedynym i prawowitym właścicielem zespołu zamkowo-parkowego jest miasto Sucha Beskidzka, które pokryło koszty zakupu z własnego budżetu. Ostateczna regulacja stanu prawnego pozwoliła na zintensyfikowanie starań o dofinansowanie koniecznych prac remontowych i restauratorskich zamku. Dzięki zaangażowaniu oraz pomocy wielu osób i instytucji na początku 2017 r. gmina Sucha Beskidzka pozyskała dofinansowanie ze środków europejskich, co w połączeniu z pieniędzmi wygospodarowanymi z budżetu miasta pozwoliło na przeprowadzenie szerokiego zakresu robót remontowo-konserwatorskich zespołu zamkowo-parkowego. Prace ukończone zostały w październiku 2018 r.

Dziś ten „Mały Wawel”, jako niezwykle piękna i kulturotwórcza przestrzeń, jest miejscem licznych imprez okolicznościowych, sympozjów, konferencji naukowych oraz koncertów. Można by zaryzykować stwierdzenie, że nigdy w swojej kilkusetletniej historii nie prezentował się lepiej niż obecnie.

Barbara Woźniak

Dyrektor Muzeum Miejskiego Suchej Beskidzkiej

2019-09-29

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Książki