7 lutego 2018 r. archiwa państwowe rozpoczynają świętowanie setnej rocznicy podpisania Dekretu o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski sygnował go 7 lutego 1919 r. Wprowadzenie tego aktu prawnego już w pierwszych miesiącach odbudowującej się Polski oznaczało, że rząd uznał potrzebę posiadania i zabezpieczania dziedzictwa archiwalnego, a utworzenie państwowej sieci archiwalnej było dla niego fundamentem budowy administracji nowoczesnego państwa.
W setną rocznicę ustanowienia Dekretu w Zamku Królewskim w Warszawie odbędzie się Gala Archiwisty, oficjalnie inaugurująca całoroczne obchody. W programie uroczystości zaplanowano prezentację pamiątkowego znaczka pocztowego wyemitowanego na tę okoliczność przez Pocztę Polską, pokaz dedykowanej monety wybitej przez Narodowy Bank Polski, ekspozycję oryginału Dekretu oraz premierę jubileuszowej publikacji Archiwa w Niepodległej. Stulecie archiwów państwowych 1919-2019 wydanej przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych. Tego samego dnia, dla podkreślenia znaczenia jubileuszu, w Pałacu Prezydenckim zostaną wręczone odznaczenia państwowe szczególnie zasłużonym pracownikom archiwów państwowych.Obydwie uroczystości to okazja do podsumowania dorobku archiwistyki polskiej, czasu tworzenia się polskiej myśli archiwalnej, jej wkładu w archiwistykę światową, a także refleksji nad stuletnią obecnością sieci archiwów państwowych w niepodległej Polsce.
Wiek temu Dekret stał się podstawą do budowy i rozwoju współczesnej sieci archiwów państwowych w Rzeczypospolitej Polskiej po 123 latach zaborów. Regulował on wszystkie podstawowe kwestie funkcjonowania tworzonych niemal od początku archiwów państwowych. Na podstawie tego aktu prawnego zorganizowano pierwszą sieć obejmującą 5 archiwów zlokalizowanych w Warszawie (Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Skarbowe, Archiwum Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Archiwum Wojskowe). Dokument skrystalizował także misję państwowej służby archiwalnej, którą do dziś jest trwałe zachowanie świadectw przeszłości i zapewnienie do nich powszechnego dostępu.
Współcześnie sieć archiwów państwowych tworzy 75 instytucji, w tym 30 o zasięgu regionalnym, do których należy 39 oddziałów zamiejscowych i 3 ekspozytury. Zasięg uzupełniają 3 archiwa centralne z siedzibami w Warszawie, a do nich zalicza się Archiwum Główne Akt Dawnych przechowujące dokumenty wytworzone do 1918 r., Archiwum Akt Nowych gromadzące akta z czasów po 1918 r. oraz Narodowe Archiwum Cyfrowe, gdzie użytkownicy znajdą materiały fotograficzne, filmy i nagrania dźwiękowe. Głównym celem każdego z tych archiwów jest gromadzenie, porządkowanie, konserwacja oraz udostępnianie zbiorów wszystkim zainteresowanym.
Aktualnie łączna wielkość zasobu polskich archiwów państwowych wynosi ponad 344 kilometry bieżące akt. Dzięki możliwościom technologicznym i digitalizacji materiały są sukcesywnie zamieszczane w internecie. W 2018 r. liczba skanów dokumentów udostępnionych w serwisie szukajwarchiwach.pl przekroczyła 34 miliony, a niebawem serwis pojawi się w nowej wersji. Stale udoskonalane są też systemy elektronicznego zarządzania dokumentacją. Trwają prace nad projektem Archiwum Dokumentów Elektronicznych – systemu informatycznego do zarządzania cyfrową dokumentacją w administracji publicznej, który ma być sfinalizowany w 2020 r. Stawia to archiwa państwowe w czołówce instytucji biorących udział w digitalizacji i upowszechnianiu zasobów szerokiemu gronu odbiorców.
O nowoczesnym obliczu archiwów świadczą również inwestycje budowlane. Nowe siedziby archiwów, mające w niedalekiej przyszłości powstać i te już istniejące w Białymstoku, Rzeszowie i Radomiu, gwarantują najlepsze technologicznie warunki do przechowywania zbiorów oraz korzystania z dokumentacji zarówno w celach naukowych, edukacyjnych jak i popularyzacyjnych.
Zbiory gromadzone w archiwach państwowych są naturalną skarbnicą narodowej przeszłości. Zawierają miliony dokumentów będących świadectwem historii Polski, dorobku państwa i jego obywateli. Wśród najcenniejszych dokumentów warto wymienić choćby Konstytucję 3 maja 1791 r., Akt Unii Lubelskiej podpisany w 1569 r., Dokument lokacyjny miasta Krakowa z 1257 r., Akta Organizacji Narodowej z materiałami Powstania Styczniowego z 1863 r., Memoriał Ignacego Jana Paderewskiego z 1917 r., Akt erekcyjny Związku Pruskiego z 1440 r. oraz wspomniany Dekret. Przechowywane archiwalia to dokumentacyjne źródło dziejów i łącznik między czasami dawnymi a obecnymi.
Archiwa państwowe biorą także udział w ochronie polskiego dziedzictwa kulturowego poza krajem. Od wielu lat polscy archiwiści pomagają porządkować, ewidencjonować zbiory instytucji polonijnych, zabezpieczać je, digitalizować i udostępniać. Prace porządkowe w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Londynie oraz opracowanie zbiorów archiwalnych Ignacego Jana Paderewskiego w Polish Music Center w Los Angeles to tylko dwa przykłady takich działań.
Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych (obecnie funkcję tę pełni, powołany niedawno na stanowisko, dr Paweł Pietrzyk), ze środków przyznanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, organizuje konkursy dotacyjne dla różnych organizacji i instytucji. Dzięki temu utrwalane i zabezpieczane są często bezcenne dokumenty. Podobną rolę pełni inny projekt o nazwie „Archiwa Rodzinne Niepodległej”, który ma na celu zaangażowanie osób prywatnych w dokumentowanie historii rodzinnej i lokalnej oraz pozyskanie do państwowego zasobu archiwalnego unikalnych archiwaliów z zamiarem ich zabezpieczenia, udostępniania, a tym samym wieczystego zachowania dla potomnych.
Archiwa są kopalnią wiedzy i faktów o przeszłości. Historycy, archiwiści, badacze, genealodzy oraz pasjonaci dziejów swoich rodzin czy miejscowości mogą znaleźć odpowiedzi w źródłach historycznych, które otwarte są przed nimi w archiwach. Archiwalia, niezależnie od tego czy jest to pergamin, papier, zapis elektroniczny, audiowizualny bądź inny, dokumentują każdy obszar ludzkiej działalności, m.in. jak funkcjonowało państwo, jego organy, instytucje, jak wyglądała kultura, sztuka, zdrowie i życie obywateli. Otwarty dostęp do archiwów wzbogaca naszą wiedzę o nas samych, o genealogii naszych przodków oraz o państwie, w którym żyjemy.
Bez archiwów trudno byłoby funkcjonować współczesnym społeczeństwom. Dlatego setna rocznica istnienia sieci archiwalnej jest znakomitą okazją do przypomnienia słów Józefa Piłsudskiego: „Naród, który traci pamięć, przestaje być narodem. Staje się zbiorowiskiem ludzi czasowo zajmujących dane terytorium”. Archiwa od pierwszych miesięcy odrodzonej Rzeczypospolitej pełnią swą misję, trwale zachowując świadectwa przeszłości oraz dokumentując pamięć i wiedzę narodu.
Wydarzenia związane z jubileuszem archiwów będą odbywać się w całej Polsce do końca 2019 r. Publikacje, wystawy i spotkania mają być okazją do poznania nie tylko unikatowych archiwaliów, ale także działań podejmowanych przez archiwa na rzecz ochrony i udostępniania polskiego dziedzictwa dokumentacyjnego w Polsce i za granicą.
2019-02-04
Źródło: informacja prasowa
