Tworzona od przeszło pół wieku, licząca ok. 2300 muzycznych obiektów szydłowiecka kolekcja instrumentów to zbiór unikatowy, zawierający przede wszystkim oryginalne etnograficzne artefakty świadczące o bogactwie polskiej tradycji muzycznej. „Esencja” kolekcji – ponad 200 polskich ludowych instrumentów – zaprezentowana została na wystawie stałej zatytułowanej „Instrumenty… – zobaczyć i usłyszeć tradycję”, udostępnianej od października 2015 r. w trzech komnatach szydłowieckiego zamku.
W ukrytych zasobach szydłowieckiego muzeum pozostały dziesiątki ciekawych muzycznych obiektów o różnej proweniencji. Obok polskich, jak też pochodzących z innych krajów instrumentów stricte tradycyjnych, są to instrumenty profesjonalne, które z różnych powodów znalazły się w obrębie oddziaływania muzyki tradycyjnej i współtworzą ją. Najbardziej oryginalne obiekty z tej części szydłowieckich zasobów – nietypowe w swej formie, z oryginalnymi zdobieniami – prezentuje wystawa „Magia instrumentów. Osobliwości inwencja trzygłosowa”, umieszczona w wyjątkowej scenerii: w architekturze trzech pozostających w amfiladzie piętnasto-szesnastowiecznych komnat najstarszej, północnej części zamku, do niedawna mieszczących biura muzeum. Miejscami bogato dekorowane renesansowymi i empirowymi fryzami oraz renesansowymi, polichromowanymi stropami kasetonowymi, kameralne, historyczne pomieszczenia, tworząc niepowtarzalną scenerię, pozwoliły zwrócić uwagę na osobliwe instrumentologiczne artefakty, niepozostające w konflikcie z estetyką i historycznym charakterem komnat, i skonstruować narrację wystawy w swobodnym odniesieniu do inwencji – utworu polifonicznego o odległej proweniencji, jako gatunek znanego w Europie i szczególnie chętnie uprawianego w czasach późnej świetności szydłowieckiego zamku, w pierwszej połowie XVIII w.
Inwencja – krótki, kilkugłosowy, oparty na imitacji instrumentalny utwór o nieokreślonej ściśle konstrukcji, w tym wypadku inwencja trzygłosowa, zainspirowała do stworzenia wielowątkowej, kontrapunktycznej konstrukcji całego planu ekspozycji, jako przestrzeni wizualnej i audialnej, budowanej trójpłaszczyznowo:
1. w odniesieniu do przestrzeni ekspozycyjnej, dyktującej kryteria doboru prezentowanych w nim artefaktów (zróżnicowana estetyka tej części zamkowej przestrzeni i jej trójdzielny układ);
2. w odniesieniu do instrumentów i aspektów, w jakich są one prezentowane, tj.: wizualnego (oryginalność formy, zdobnictwa, konstrukcji instrumentów), dźwiękowego (brzmienie i możliwości dźwiękowe instrumentów), historyczno-społecznego (zwracającego uwagę na proweniencję instrumentów i ich historię);
3. w odniesieniu do sposobów doświadczania walorów brzmieniowych instrumentów, a więc poznawania instrumentów w zakresie ich podstawowej funkcji (audio, audiowizualnie, jako samodzielne doświadczenie dźwiękowe).
Wspomniana, nietypowa, urzekająca urodą historycznych wnętrz, zróżnicowana pod względem estetycznym trzyczęściowa przestrzeń wystawy pozwoliła w poszczególnych jej obszarach położyć akcent na różnego typu walory. Estetyka wczesnorenesansowych polichromii i stropów kasetonowych Komnaty Staropolskiej, najbardziej wyraźnie powiązana z architekturą zamku i jego dziejami, wskazała na kryterium historyczne i podyktowała umieszczenie w jej obszarze instrumentów związanych z dawnym, szesnasto-siedemnastowiecznym instrumentarium dworskim. Środkowe ogniwo ciągu ekspozycyjnego – Komnatę Intermezzo, najbardziej dotkniętą dokonanymi w przeszłości przeobrażeniami uszczuplającymi jej artystyczny walor – wypełniło eksperymentarium dźwięku: multimedialna, interaktywna przestrzeń samodzielnego doświadczania dźwięku dla różnych grup wiekowych poprzez aktywne obcowanie zwiedzających z dostępnymi instrumentami. Punktem wyjścia dla aranżacji Komnaty Lutniczej jest inspirowane głównie empirową dekoracyjną polichromią pomieszczenia kryterium artystyczne, odnoszące się przede wszystkim do korespondującego z elegancją i bogactwem dekoracji komnaty estetycznego wyrafinowania formy i zdobnictwa chordofonów smyczkowych i szarpanych, w tym głównie instrumentów skrzypcowych.
Ekspozycja „Magia instrumentów. Osobliwości inwencja trzygłosowa”, której otwarcie nastąpi 5 grudnia 2019 r. o godz. 18.00, to wystawa stała odnosząca się do bogatych konstrukcji muzycznych doby baroku. Tworzące całość ekspozycyjną trzy tematy – trzy głosy tej instrumentologicznej inwencji, prezentowane w trzech komnatach zamku, budowane w odniesieniu do trzech odmiennych kryteriów, stopniowo wprowadzone, oplatane kontrapunktem odniesień historycznych, ikonograficznych, także tych multimedialnych – budują jedną opowieść, będącą zarazem muzycznym doświadczeniem: wizualnym, audialnym, empirycznym. W jej duchu i materii splatają się historia, piękno, kreatywność i dźwięk. Co ciekawe, to opowieść ciągle nowa, inna, bo współtworzą ją także zwiedzający w eksperymentarium Komnaty Intermezzo.
dr Aneta Oborny
kurator wystawy
Dyrektor Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu
2019-11-30
