wtorek, 19 marca, 2024
Strona głównaaktualnościKonserwacja zabytkowych woluminów księgozbioru Ludwika Gocla

Konserwacja zabytkowych woluminów księgozbioru Ludwika Gocla

W 1964 r. Ludwik Gocel, historyk, antykwariusz, bibliofil oraz kolekcjoner, przekazał na rzecz Muzeum Warszawy (wtedy Muzeum Historycznego m.st. Warszawy) darowiznę w postaci prywatnej kolekcji skrzętnie gromadzonej przez 35 lat swojego życia. Składały się na nią 4463 obiekty, z czego 3311 należało do ze specjalistycznego unikatowego księgozbioru zawierającego publikacje z okresu powstania listopadowego i Wielkiej Emigracji. Wszelkie druki zwarte trafiły na inwentarz Biblioteki Muzeum.

Od stworzenia nowej wystawy stałej po remoncie siedziby głównej Muzeum Warszawy, co miało miejsce w 2017 r., wszystkie obiekty z księgozbioru zostały przeniesione do nowo utworzonego Gabinetu Ludwika Gocla, który znajduje się na trzecim piętrze kamienicy nr 36 na Rynku Starego Miasta. w 2019 i 2020 r. podjęte zostały działania związane z wstępnym określeniem ogólnego stanu zachowania obiektów z Gabinetu, a następnie wyselekcjonowaniem takich, które potrzebują najpilniejszej ingerencji konserwatorskiej i jednocześnie należą do grupy najcenniejszych z całego księgozbioru.

W efekcie wytypowano 53 obiekty o zróżnicowanej technologii wykonania. Są to księgi oprawione w półskórek, półpłótno, pełną skórę, pełne płótno, pełen papier. Występują papiery marmurkowe wykonywane techniką wenecką, papiery klajstrowe lub ozdobne papiery maszynowe imitujące skórę. Ze względu na stan zachowania do wytypowanej grupy zakwalifikowano także obiekty będące jeszcze w tymczasowej oprawie wydawniczej. w przypadku opraw z wykorzystaniem skóry bardzo często pojawiają się tłoczenia na sucho oraz tłoczenia złotem. w grupie znalazły się pojedyncze dzieła bądź współoprawne egzemplarze w formie klocka introligatorskiego. Różnorodność technologiczna związana z wykonaniem oprawy sugeruje, że najprawdopodobniej oprawy zostały przygotowane przez więcej niż jednego rzemieślnika.

Ogólny stan zachowania zbioru z 2019 roku. Fot. Piotr Popławski (Muzeum Warszawy)
Ogólny stan zachowania zbioru z 2019 r. Fot. Piotr Popławski (Muzeum Warszawy)

Zadanie podzielono na dwa etapy, realizowane w roku 2021 oraz 2022. w pierwszym etapie przewidziano poddanie konserwacji 20 obiektów, a w kolejnym etapie pozostałych 33. Prace nad konserwacją ksiąg przeprowadziła firma REWARS.

Stan zachowania ksiąg wymagał przeprowadzenia takich prac, jak naprawy związane z oprawą oraz wzmocnienie łączenia oprawy z blokiem, naprawienie uszkodzeń kart (np. przedarcia, ubytki, pęknięcia, przetarcia, osłabienia struktury) i odkwaszenie ręczne bloku, a w niektórych przypadkach przeprowadzenie pełnej konserwacji. w takiej sytuacji książki były poddane całkowitemu rozmontowaniu, naprawieniu i wzmocnieniu zniszczonych materiałów, a następnie powrotnemu połączeniu wszystkich elementów w całość.

Obiekt nr 846 przed konserwacją, grzbiet. Fot. Bartosz Iwaszkiewicz (REWARS)
Obiekt nr 846 po konserwacji, grzbiet. Fot. Bartosz Iwaszkiewicz (REWARS)

Księgozbiór Ludwika Gocla nie znajduje się na inwentarzu muzealiów, a w inwentarzu Biblioteki Muzeum Warszawy. Oznacza to, że jest do niego łatwiejszy dostęp i może być wypożyczany do czytelni dla osób zainteresowanych zawartością i chcących zapoznać się z zachowanymi egzemplarzami. Z tego powodu jednym z głównych założeń prac konserwatorskich było to, że wytypowane książki są obiektami użytkowymi i przyszłe przeprowadzane zabiegi mają nie tylko w jak największym stopniu zachować zabytkową materię, lecz także pozwolić na swobodne z nich korzystanie.

Głównym zadaniem było przeprowadzenie dezynfekcji mikrobiologicznej; naprawienie i/lub uzupełnienie miejsc zniszczonych; wzmocnienie elementów konstrukcyjnych książek pozwalających na swobodne użytkowanie; spowolnienie procesów degradacyjnych wpływających na kondycję fragmentów papierowych poprzez przeprowadzenie zabiegu odkwaszenia i wprowadzenia rezerwy alkalicznej. Dodatkowym elementem prac było wykonanie retuszu scalającego optycznie (zróżnicowanego, zależnego od danego obiektu) oraz stworzenie opakowań, w których przechowywane będą zakonserwowane egzemplarze.

Obiekt nr 846 przed konserwacją, blok. Fot. Bartosz Iwaszkiewicz (REWARS)
Obiekt nr 846 po konserwacji, blok. Fot. Bartosz Iwaszkiewicz (REWARS)

Każdy z obiektów miał stworzony indywidulany plan prac konserwatorskich, który był na bieżąco aktualizowany w odpowiedzi na potencjalne problemy wynikające z konstrukcji obiektu (w pełni poznane dopiero po rozmontowaniu całej lub części oprawy). Jednym z ciekawych przykładów zmian w planie prac konserwatorskich jest obiekt nr 12. Podczas demontowania okładziny okazało się, że pod spodem znajdował się świetnie zachowany marmurkowy papier oklejkowy. Po konsultacji konserwatorów z pracownikami MW ustalono, że wtórna okładzina zostanie zdemontowana i dołączona do dokumentacji, a okładki będą prezentowane w formie pierwotnej.

Odkrycie pierwotnego papieru oklejkowego w obiekcie 12. Fot. Bartosz Iwaszkiewicz (REWARS)

Po przeprowadzeniu prac konserwatorskich obiekty zostały zdigitalizowane z uwzględnieniem charakterystycznych elementów danego egzemplarza (oprawa, znaki własnościowe, ekslibrisy, zapiski proweniencyjne itp.). Nie było potrzeby digitalizacji całej zawartości, ponieważ treść tych książek jest dostępna w różnych bibliotekach cyfrowych w postaci egzemplarzy pochodzących z innych zbiorów.

Do tej pory przeprowadzono konserwację 20 z 53 książek. Efekty prac można już podziwiać na Wystawie Głównej w Gabinecie Gocla, w siedzibie głównej MW na Rynku Starego Miasta 28-42. Pozostałe 33 książki po konserwacji mają zostać przekazane Muzeum Warszawy pod koniec listopada 2022 r.

Zdjęcie pierwszej partii obiektów po konserwacji. Fot. Bartosz Iwaszkiewicz (REWARS)

W latach 2021-2022 Muzeum Warszawy otrzymało dofinansowanie ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego w ramach programu „Wspieranie działań muzealnych” na zrealizowanie zadania „Konserwacja zabytkowych woluminów księgozbioru Ludwika Gocla”. Wartość dofinansowania zadania wynosi 155 416 zł, natomiast całkowita wartość zadania zamknie się w kwocie 194 668,80 zł.

Piotr Popławski

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Książki